Piller ve aküler, hayatımızda çok sayıda elektronik cihazın çalışmasını sağlayan temel enerji kaynaklarından biridir. Ancak bu ürünler ömrünü tamamladığında tehlikeli atık sınıfına girer. Bu nedenle doğru şekilde toplanmalı ve işlenmelidir. İşte bu noktada “Atık Pil ve Akülerin Kontrolü Yönetmeliği” devreye girer.
Bu makalede, bu yönetmeliğin ne olduğu, neden önemli olduğu, kullanıcıların hangi sorumluluklara sahip olduğu ve geri dönüşüm sürecinin nasıl işlediği ayrıntılı ve anlaşılabilir bir dille ele alınacaktır.
Yönetmeliğin Amacı Nedir?
“Atık Pil ve Akülerin Kontrolü Yönetmeliği”, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yürütlmektedir ve ilk olarak 2004 yılında yayınlanmıştır. Bu yönetmeliğin temel amaçları şunlardır:
- Atık haline gelen pillerin ve akülerin çevre ve insan sağlığına zarar vermeden bertaraf edilmesi
- Geri dönüşümlerinin sağlanması
- Doğal kaynakların korunması
- Toplumda farkındalık oluşturmak
Pil ve Akü Ne Zaman “Atık” Olur?
Kullanıcı olarak günlük hayatta pilleri ve aküleri şu anda neredeyse her yerde kullanıyoruz: kumandalar, oyuncaklar, cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar, arabalar, motosikletler ve hatta elektrikli bisikletlerde. Bu enerji kaynakları:
- Şarj edilemeyen (tek kullanımlık) piller
- Şarj edilebilir piller (Li-ion, NiMH vb.)
- Hurda Aküler (araçlarda kullanılan kurşun-asit aküler gibi)
olarak sınıflandırılır.
Bu ürünler ömrünü tamamladığında veya bozulduğunda “atık” sınıfına girer ve yönetmelik kapsamında toplanması gereken tehlikeli atıklar arasında yer alır.
Atık Pil ve Akülerin Zararları Nelerdir?
Pillerin içinde bulunan bazı kimyasal maddeler çevreye doğrudan zarar verebilir:
- Civa (Hg): Sinir sistemi ve böbrek hasarı
- Kadmiyum (Cd): Kansere yol açabilir
- Kurşun (Pb): Karaciğer, beyin ve kan sistemine zarar verebilir
- Lityum: Suyla temas ettiğinde patlama veya yangına neden olabilir
Toprağa ya da suya karışması durumunda bu maddeler yıllarca etkisini sürdürebilir. Aynı zamanda evsel çöp kutusuna atıldığında yangın riskini de beraberinde getirir.
Yönetmelik Kimleri Kapsar?
Yönetmelik, hem bireysel kullanıcıları hem de kurumsal firmaları kapsar. Şu gruplar için yasal sorumluluklar bulunur:
- Tüketiciler (bireysel kullanıcılar)
- Pil ve akü üreticileri
- İthalatçılar ve satıcılar
- Belediyeler
- Toplayıcı firmalar ve geri dönüşüm tesisleri
Bireysel Kullanıcı Olarak Neler Yapmalıyız?
Yönetmelik, bireylerin doğrudan geri dönüşüm sorumluluğu almasını öngörmez; ancak toplama sistemine katkı sağlama zorunluluğu getirir:
- Atık pilleri evsel çöpe atmamalısınız.
- En yakın atık pil toplama noktasına (belediye, okul, market, teknik servis) teslim etmelisiniz.
- Biriktirdiğiniz pilleri izole etmeli ve zarar görmeyecek şekilde muhafaza etmelisiniz.
Belediyelerin Yükümlülülkleri Nelerdir?
Yönetmelik, belediyelere çok sayıda görev yükler:
- Toplama kutuları yerleştirmek
- Vatandaşı bilgilendirmek
- Geri dönüşüm firmalarıyla protokol yapmak
- Raporlama ve takibini sağlamak
Belediyeler bu konuda TAP Derneği (Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği) ile işbirliği yaparak sistematik bir geri dönüşüm süreci yönetir.
Üreticilerin ve Satıcıların Sorumluluğu
Üreticiler ve satıcılar için “genişletilmiş üretici sorumluluğu” ilkesi uygulanır. Bu kapsamda:
- Toplama kutuları bulundurmak
- Atık pilleri yetkili kurumlara teslim etmek
- Belirli oranda toplama hedeflerini yerine getirmek
- Kullanıcıları bilgilendirmek
zorunluluğu vardır.
Geri Dönüşüm Süreci Nasıl İşliyor?
a. Toplama Aşaması
Vatandaş tarafından atık pil toplama kutularına bırakılan piller, belediye veya sözleşmeli toplama firmaları tarafından belirli sürelerle alınır.
b. Geçici Depolama
Toplanan piller lisanslı tesislerde ayrıştırılmak üzere bekletilir.
c. Ayrıştırma ve Söküm
Farklı kimyasal türlerdeki piller (alkalin, lityum, nikel-kadmiyum) ayrılır.
d. Geri Kazanım
Pillerin içeriğindeki demir, nikel, çinko, manganez, kobalt gibi metaller ayrıştırılır ve yeniden kullanılmak üzere saf hale getirilir.
Cezaî Yaptırımlar
Yönetmeliğe aykırı davranışlar Çevre Kanunu kapsamında idari para cezası ile cezalandırılır. Bunlar:
- Atık pilleri evsel çöpe atmak
- Satış noktalarının toplama kutusu bulundurmaması
- Belediyelerin toplama yükümlülüğünü yerine getirmemesi
gibi durumlarda geçerlidir.
TAP Derneği’nin Rolü
TAP (Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği), yönetmelik kapsamında üreticiler tarafından kurulan ve geri dönüşüm sürecini organize eden ana kuruluştur.
- Yıllık toplama hedeflerini belirler
- Geri kazanım tesisleriyle anlaşma yapar
- Farkındalık kampanyaları yürütür (okullarda kampanyalar, afiler, seminerler)
Toplumda Farkındalık Artıyor mu?
TAP verilerine göre 2022’de 870 ton atık pil toplanmıştır. Ancak bu miktar tüm potansiyelin hala altındadır. Bilinçli kullanıcı oranı arttıkça geri kazanım oranları da artmaktadır. Özellikle çocuklara ve öğrencilere yönelik kampanyalar bu bilinci desteklemektedir.
Ne Yapabiliriz?
- Evimizde kullanılmayan veya bitmiş pilleri bir kutuda biriktirin.
- İnternet üzerinden en yakın atık pil kutusunu bulun (TAP sitesi yardımcı olur).
- Çocuklarınıza neden geri dönüşüm yapılması gerektiğini anlatın.
- Satın aldığınız ürünlerin şarj edilebilir olup olmadığına dikkat edin.
“Atık Pil ve Akülerin Kontrolü Yönetmeliği”, sadece teknik bir metin değil; aynı zamanda çevreyi korumanın hukuki bir aracıdır. Her birey, her kurum, her belediye bu zincirin bir halkasıdır. Bitmiş bir pilin çöpe atılması ile başlayan zararlar, doğru geri dönüşümlü bir sistemle hem çevreye hem ekonomiye faydaya dönüşebilir.
Unutmayın: Her atık pil, doğru işlendiğinde yeni bir ürünün hammaddesi olabilir. Geri dönüşüme destek olmak, geleceğe sahip çıkmaktır.
2015 yılında yayınlanan Atık Pil ve Akülerin Kontrolü Yönetmeliği hakkında bilgilendirme sayfasını incelemenizi tavsiye ediyoruz: https://cygm.csb.gov.tr/atik-pil-ve-akumulatorlerin-kontrolu-yonetmeliginde-degisiklik-yapilmasina-dair-yonetmelik-yayimlandi.-duyuru-30819
