Bilgisayarlı Tomografi Cihazı Hurdaları, modern tıbbın en kritik görüntüleme araçlarından biridir. Yüksek çözünürlüklü kesitsel görüntüler üreterek hastalıkların erken teşhis edilmesini sağlayan bu cihazlar, sağlık merkezlerinde yoğun olarak kullanılmaktadır. Ancak her elektronik cihaz gibi BT cihazlarının da belirli bir kullanım ömrü bulunur. Kullanım süresi dolduğunda veya teknolojik olarak yetersiz kaldığında bu cihazlar tıbbi elektrikli ve elektronik atık (E-atık) kategorisine girer.

Son yıllarda BT cihazı hurdalarına olan ilgi artmıştır; çünkü bu cihazlar sadece büyük ve ağır değildir, aynı zamanda içerdikleri komponentler nedeniyle değerli geri kazanım potansiyeline sahip özel tıbbi teknolojik atıklardır. Bu kapsamlı makalede:

Bilgisayarlı tomografi cihazlarının yapısı
BT cihazı hurda türleri
İçerdikleri değerli ve tehlikeli materyaller
Geri dönüşüm süreçleri
Çevresel etkiler
Yasal çerçeve ve yönetmelikler
Sürdürülebilirlik açısından BT geri dönüşümünün önemi

gibi konular ayrıntılı şekilde incelenmektedir.

Bilgisayarlı Tomografi (BT) Cihazı Nedir?

BT cihazı, X-ray teknolojisi ile bilgisayar işleme gücünün birleşmesiyle vücudun kesitsel görüntülerini oluşturan gelişmiş bir tıbbi görüntüleme sistemidir. Geleneksel röntgen cihazlarının iki boyutlu görüntüler üretmesine karşın BT, yüzlerce görüntüyü saniyeler içinde çekerek üç boyutlu detaylı veriler sunar.

Bir BT cihazı genel olarak:

Gantry (Ana Gövde)
X-ray tüpü
Dedektör dizileri
Hasta masası (table)
Kontrol bilgisayarı
Güç ve soğutma üniteleri

gibi bölümlerden oluşmaktadır.

Bu bölümlerin çoğu elektronik, metal ve yarı iletken bileşenlerden oluştuğu için kullanım ömrünü tamamladığında geri dönüşüm süreçleri oldukça önem kazanmaktadır.

BT Cihazları Neden Hurdaya Ayrılır?

Bir BT cihazının hurdaya ayrılma sebepleri genellikle:

Teknolojik eskime
Arıza ve onarım maliyetlerinin yüksekliği
Yeni nesil yüksek çözünürlüklü cihazlara geçiş
Radyasyon güvenliği standartlarının güncellenmesi
Hastanelerin modernizasyon süreçleri
Üretici desteğinin sona ermesi

gibi nedenlerdir.

Özellikle eski modellerde bulunan X-ray tüpleri ve dedektör dizileri çok pahalı parçalardır. Bu nedenle bakım maliyetleri arttığında cihazlar genellikle yenilenir veya hurdalanır.

Bilgisayarlı Tomografi Cihazı Hurdalarının Sınıflandırılması

BT cihazı hurdaları, genellikle büyük ve karmaşık bir yapıya sahiptir. Bu yüzden hurda bileşenleri ayrı kategorilerde değerlendirilir:

Elektronik kart hurdaları

Kontrol kartları
Yüksek frekans kartları
Güç kontrol PCB’leri
İşlemci ve bellek kartları

Bu kartlar genellikle orta ve yüksek seviye değerli metal içeriğine sahiptir.

X-Ray Tüpü Hurdası

BT cihazlarının en önemli parçasıdır ve:

Tungsten
Molibden
Rhenyum
Çelik alaşımları

gibi materyaller içerebilir.

Dedektör Panel Hurdası

Dedektörler; silikon, germanyum ve özel yarı iletken maddeler içerir.

Ağır Metal İçeren Parçalar

Soğutma sistemlerinde:

Kurşun
Bakır
Alüminyum

bulunabilir.

Mekanik Aksam Hurdaları

Gantry metal gövdesi
Hasta masası mekanik parçaları
Motorlar
Hidrolik üniteler

Kablolar ve Bağlantı Elemanları

Bu parçalar çoğunlukla bakır içeriği nedeniyle geri dönüşümde değerlidir.

BT Cihazı Hurdalarının İçerdiği Değerli Materyaller

Eski BT cihazları birçok değerli materyal içerir. Bunların başlıcaları:

Altın

Kartların bağlantı yollarında ve işlemci soketlerinde bulunur.

Gümüş

Düşük dirençli devre bileşenlerinde kullanılır.

Bakır

Kablolarda, güç ünitelerinde ve motorlarda yüksek oranda bulunur.

Tungsten & Molibden

X-ray tüplerinin en önemli materyalleridir.

Nadir Toprak Elementleri

Dedektör dizilerinde ve mıknatıslı sistemlerde bulunabilir.

Tehlikeli İçerikler

BT cihazları aynı zamanda bazı tehlikeli materyaller de barındırır:

Kurşun
Baryum
Radyasyondan korunma için kullanılan özel alaşımlar
PCB üzerindeki bazı eski tip kimyasallar
Soğutucu sıvılar

Bu nedenle hurda BT cihazlarının lisanslı tesislerde sökülmesi gerekir.

Bilgisayarlı Tomografi Cihazı Geri Dönüşüm Süreci

BT cihazlarının geri dönüşümü son derece profesyonel bir süreçtir. İşlem adımları şu şekilde gerçekleşir:

Cihazın Sökülmesi ve Demontajı

Demontaj süreci bu işin en kritik kısmıdır. Cihaz çok büyük ve ağır olduğundan söküm:

Uzman teknisyenler
Özel taşıma ekipmanları
Radyasyon güvenliği prosedürleri

ile yapılmalıdır.

Parçaların Ayrıştırılması

Demontaj sonrasında parçalar şu kategorilere ayrılır:

Elektronik komponentler
Yüksek metal içeren aksamlar
Kabin ve mekanik gövde
Kablolar
Tehlikeli atık oluşturabilecek bölümler

Elektronik Kartların Geri Dönüşümü

Elektronik kartlar yüksek değerli içeriğe sahip olduğu için özel rafinerilerde:

Altın
Gümüş
Paladyum
Bakır

gibi maddeler geri kazanılır.

X-Ray Tüpü Geri Dönüşümü

X-ray tüpleri:

Tungsten
Molibden
Çelik

içerdiğinden rafineri değeri yüksektir.

Dedektör Panelinin Geri Kazanımı

Dedektör dizileri, yarı iletken içeriği nedeniyle özel işlemlerden geçirilir.

Metal Geri Dönüşümü

Gantry gövdesi ve tabla parçaları genellikle:

Çelik
Alüminyum
Bakır

ağırlıklıdır. Bu parçalar doğrudan metal hurdası olarak geri dönüşüme gider.

Tehlikeli Atıkların Bertarafı

Kurşun içeren parçalar, soğutucu sıvılar ve eski tip bileşenler çevreye zarar vermemesi için özel depolama alanlarına gönderilir.

BT Cihazı Geri Dönüşümünün Çevresel Önemi

Bir BT cihazının gelişi güzel çöpe atılması ciddi çevresel sorunlara yol açabilir. Çünkü:

Ağır metaller toprağa karışabilir
Elektronik komponentler yıllarca çözülmez
Enerji kaybı artar
Kaynak israfı yaşanır

Geri dönüşümle sağlanan çevresel kazanımlar ise:

Doğal kaynakların korunması
Enerji tasarrufu
Atık miktarının azalması
Tehlikeli maddelerin çevreye salınımının önlenmesi

olarak sıralanabilir.

Geri Dönüşümün Ekonomik Önemi

BT cihazları çok pahalı ve yüksek teknolojili ürünlerdir. Hurda bile olsa:

Altın
Gümüş
Bakır
Tungsten
Molibden

gibi maddeler ciddi ekonomik değere sahiptir.

Bu nedenle hastaneler eski cihazlarını lisanslı geri dönüşüm firmalarına vererek ekonomik geri dönüş sağlayabilir.

Yasal Çerçeve

Türkiye’de BT cihazı geri dönüşümü şu mevzuatlara tabidir:

Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği
Atık Yönetimi Yönetmeliği
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Tıbbi Cihaz Yönetmelikleri

Lisanssız tesislerde söküm yapmak kesinlikle yasaktır.

BT Cihazı Hurdalarının Geri Dönüşümü Geleceğe Yatırımdır

Bilgisayarlı tomografi cihazı hurdaları hem çevresel hem ekonomik açıdan önemli bir geri dönüşüm kaynağıdır. Bu cihazların geri kazanılması:

Doğayı korumak
Kaynak tasarrufu sağlamak
Sanayiye hammadde üretmek
Hastanelere ekonomik fayda sunmak

gibi birçok avantaj sağlar.

Günümüzde sağlık sektörünün yoğun elektronik kullanımının bir sonucu olarak BT cihazı hurdalarının doğru şekilde değerlendirilmesi, sürdürülebilir bir gelecek için hayati önem taşımaktadır.