Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR) Hurdaları, yumuşak doku görüntülemede dünyanın en önemli tıbbi cihazlarından biridir. Hastanelerde, görüntüleme merkezlerinde ve özel kliniklerde kullanılan MR sistemleri; güçlü manyetik alan üreticileri, süperiletken bobin sistemleri, bilgisayar kontrol üniteleri, RF amplifikatörleri, soğutma sistemleri, gradient bobinleri, elektronik kartlar, kablo setleri ve ağır mekanik bileşenlerden oluşur. Bu cihazlar on yıllarca hizmet verebilir; ancak kullanım ömrünü doldurduğunda, teknolojik olarak geri kaldığında, süperiletken magnet arızalandığında veya servis desteği kesildiğinde hurdaya ayrılır.

MR cihazları, tıp dünyasında tanı süreçlerinde vazgeçilmezdir; fakat hurdaya çıktıklarında da büyük bir ekonomik potansiyel taşırlar. İçerdikleri bakır, alüminyum, yüksek güçlü mıknatıs yapıları, nikel, çelik, titanyum alaşımları, elektronik kart metali, veri işleme modülleri ve kablo yoğunlukları sayesinde geri dönüşüm sektöründe en değerli tıbbi cihaz hurdaları arasında yer alır.

MR cihazlarının hurdaları ile ilgili tüm süreçler ele alınacaktır:

MR cihazı nedir?
Neden hurdaya ayrılır?
Hangi parçaları geri dönüştürülebilir?
İçerdikleri metaller nelerdir?
Süperiletken magnet hurdaları nasıl değerlendirilir?
Tehlikeli bileşenleri nelerdir?
MR sökümü nasıl yapılır?
Hastaneler için hurda yönetimi rehberi
Profesyonel geri dönüşümün ekonomik katkıları
Çevresel kazanımlar

Tıbbi görüntüleme cihazlarının geri dönüşümünde artan ihtiyaç, MR hurdalarını hem çevresel hem ekonomik açıdan çok değerli bir kaynak haline getirmiştir.

Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR) Nedir? Nasıl Çalışır?

MR cihazı, insan vücudundaki protonların güçlü manyetik alanda uyarılarak oluşturduğu sinyallerin bilgisayar tarafından görüntüye dönüştürülmesi prensibiyle çalışır. MR sisteminin kalbinde, yüksek güce sahip süperiletken bir magnet bulunur. Bu magnet, çoğunlukla 1.5 Tesla veya 3 Tesla gücünde manyetik alan üretir.

MR cihazı şu temel bileşenlerden oluşur:

Süperiletken magnet
Gradient bobinleri
RF (radyo frekansı) bobinleri
Kriyojenik soğutma sistemi (helyum-soğutmalı)
RF amplifikatörleri
Kontrol bilgisayarları
Görüntü işleme yazılım sistemleri
Kablo ve bağlantı modülleri
Magnet odası ekipmanları

Tüm bu bileşenler yüksek mühendislik ürünü olduğundan, hurdaya ayrıldığında geri kazanılabilir metal ve elektronik bileşen miktarı oldukça fazladır.

MR Cihazları Neden Hurdaya Ayrılır?

Bir MR sistemi uzun yıllar kullanılabilir, ancak bazı nedenler cihazın hurdaya ayrılmasına yol açar.

Teknolojik gelişimin hızlı olması

Eski analog veya yarı dijital MR sistemleri yeni jenerasyon yazılımların gerisinde kalır.

Süperiletken magnet arızaları

Magnet içinde bulunan süperiletken bobin hasar gördüğünde sistem çoğu zaman ekonomik olmaktan çıkar.

Servis ve yedek parça desteğinin bitmesi

10–15 yıl üzeri MR cihazlarında bu sık görülür.

Kriyojenik kaçaklar (helyum kaybı)

Helyum soğutmalı cihazlarda kriyojen sızıntısı ciddi maliyet oluşturur.

Gradient bobin arızaları

RF bobini ve amplifikatör arızaları

Hastanelerin modernizasyon çalışmaları

Yeni cihaz alımlarında eski MR’lar hurdaya çıkarılır.

Bu durumlar, MR sistemlerinin büyük bir hurda kalemine dönüşmesine yol açar.

MR Cihazı Hurdalarının Bileşenleri

MR cihazları tıbbi cihazlar içinde en karmaşık ve en ağır yapılardan biridir. Ortalama bir MR cihazının ağırlığı 5 ton ile 12 ton arasında değişir. Bu nedenle hurda potansiyeli oldukça yüksektir.

Aşağıda cihazın geri dönüşüm açısından en önemli bileşenleri açıklanmıştır.

Süperiletken Magnet Hurdası

MR cihazının en değerli ve en büyük kısmıdır.

İçeriğinde bulunan malzemeler:

Yüksek saflıkta bakır bobin
Niyobyum-Titanyum alaşımlı süperiletken tel
Aşırı dayanıklı çelik dış kabuk
İç ve dış alüminyum katmanlar
Paslanmaz çelik bağlantı parçaları
Helyum tankları
Koruyucu metal gövde

Sökümü zordur; ancak geri dönüşüm açısından en yüksek değeri sağlar.

Gradient Bobin Hurdaları

Gradient bobinleri yüksek akım ile çalışan elektromanyetik bileşenlerdir.

İçeriğinde:

Kalın bakır sarımlar
Kompozit taşıyıcı yüzeyler
Alüminyum bağlantı plakaları
Çelik destek parçaları

bulunur.

Bakır yoğunluğu yüksek olduğu için geri dönüşümde değerlidir.

RF Bobinleri ve RF Sistemleri

Görüntü kalitesini belirleyen RF bobinleri farklı metal bileşenler içerir:

Alüminyum gövde
Bakır sarımlar
elektronik devre kartları
Plastik dış kaplama

Bozuk RF bobinleri, özellikle PCB (baskılı devre kartı) içerikleri nedeniyle yüksek değerli metaller barındırır.

Elektronik Kartlar (PCB Hurdaları)

MR sistemleri, düzinelerce kontrol kartı içerir:

Altın kaplı bağlantı yüzeyleri
Gümüş içeren lehim malzemeleri
Palladyum içeren SMD elemanları
Bakır yollar
FPGA ve özel işlemci devreleri

Elektronik kart hurdası geri dönüşüm açısından oldukça önemlidir.

RF Amplifikatörü ve Güç Sistemleri

Bu ünitelerde:

Bakır bobinler
Güç transformatörleri
Isı emicili alüminyum bloklar
Dev kapasitörler
Mosfet modülleri

gibi bileşenler bulunur.

Soğutma Sistemi Bileşenleri

Süperiletken magneti soğutmak için kriyojen sistem kullanılır.

Bu sistemlerde:

Helyum tankları
Çeliğin özel alaşımları
Kalın metal borular
Soğutma pompa modülleri
Helyum geri kazanım valfleri

bulunur.

Kriyojen sistemlerin sökümü mutlaka uzmanlık gerektirir.

MR Cihazlarında Bulunan Değerli Metaller

MR hurdalarının ekonomik olarak cazip olmasının nedeni içerdiği yüksek miktarda geri dönüştürülebilir metal ve elektronik bileşendir.

Cihazda bulunan başlıca değerli metaller:

Bakır → Bobinlerde, kablolarda, güç modüllerinde
Alüminyum → Magnet gövdesinde, RF sistemlerinde
Çelik → Cihazın genel kasasında
Nikel → Manyetik koruma yüzeylerinde
Titanyum → Süperiletken alaşımlarda
Altın → Elektronik kart kontaklarında
Gümüş → Lehimlerde
Palladyum → SMD bileşenlerinde

Özellikle magnet içindeki bakır sarımlar geri dönüşümde önemli bir ekonomik değer oluşturur.

MR Cihazı Hurdalarının Beraberinde Getirdiği Tehlikeler

MR cihazları yüksek manyetik alan ve kriyojen maddeler içerdiğinden bazı risklere sahiptir.

Güçlü manyetik alan riski

Söküm sırasında metal aletlere dikkat edilmelidir.

Sıvı helyum riski

Helyum sızıntısı, kapalı alanda oksijen azalmasına neden olabilir.

Aşırı ağır cihaz yapısı

Yanlış kaldırma işlemleri ciddi kazalara yol açabilir.

Elektronik kartlardaki kurşunlu lehimler

Çevreye kontrolsüz bırakıldığında toksiktir.

Büyük kapasitörlerde elektrik yükü

Boşaltılmamışsa çarpmaya neden olabilir.

Bu nedenle MR hurdaları mutlaka profesyonel ekipler tarafından sökülmelidir.

MR Geri Dönüşüm Süreci – Adım Adım

MR cihazının sökümü ve geri dönüşümü birçok aşamadan oluşur.

Yerinde Keşif ve Planlama

Cihazın bulunduğu alan incelenir:

Magnet boyutu
Odada havalandırma durumu
Duvar güçlendirme yapısı
Kablo geçiş bölgeleri
Söküm yönü

Belirlenir. MR sökümü diğer tıbbi cihazlardan çok daha karmaşıktır.

Helyum Boşaltma (Quench veya kontrollü boşaltım)

Eğer magnet süperiletken ise birçok durumda önce:

Helyum kontrollü şekilde tahliye edilir
Tank basıncı düşürülür
Kriyojenik sistemler kapatılır

Bu işlemler yalnızca eğitimli uzmanlar tarafından yapılmalıdır.

Mekanik Söküm ve Demontaj

Cihazın dış kabuğu açılır:

RF paneller
Kontrol üniteleri
Kablo setleri
RF bobinleri
Güç modülleri
Gradient bobin bölümü

tek tek sökülür.

Magnet Sökümü – En Zor Aşama

MR sisteminin en ağır bölümü olan süperiletken magnet özel aparatlarla taşınır. Ağırlık 3–7 ton arasında olabilir.

Söküm sırasında:

Çelik bağlantılar kesilir
Zemin bağlantıları ayrılır
Manyetik alan tamamen pasif hale getirilir
Ağır kaldırma ekipmanı kullanılır

Bu aşama geri dönüşümün en önemli bölümüdür.

Parçaların Tesise Nakli

Sökülen bileşenler:

PCB konteynerlerine
Metal paletlerine
Kablo haznelerine
Magnet taşıma paletlerine

özel olarak yerleştirilir.

Tesiste Ayrıştırma ve Sınıflandırma

Tesis içerisinde tüm hurda parçaları:

Metal sınıflandırma
Elektronik ayrıştırma
Kablo soyma
Bobin işleme
Değerli metal geri kazanımı

işlemlerinden geçer.

Değerli Metal Geri Kazanımı

Elektronik kartlar kimyasal işleme alınarak:

Altın
Gümüş
Bakır
Palladyum

geri kazanılır.

MR Hurdalarının Ekonomik Faydaları

MR cihazlarının hurdaya ayrılması sadece çevresel değil ekonomik açıdan da çok değerlidir.

Yeniden kullanılabilir metal miktarı çok fazladır

Yüksek saflıkta bakır bobin
Tonlarca çelik
Kilo bazında alüminyum

geri kazanılabilir.

Elektronik kart metali yüksek getirili

PCB kartlar, altın/palladyum içeriği nedeniyle geri dönüşüm firmaları için önemli gelir kaynağıdır.

Magnet hurdası en değerli bölümdür

Tonlarca metal içerdiği için geri dönüşümde yüksek ekonomik katkı sağlar.

Geri Dönüşümün Çevresel Faydaları

MR cihazlarının geri dönüşümü:

Binlerce kilogram metalin doğaya karışmasını engeller
Elektronik atık kirliliğini azaltır
Helyum israfını önler
Yeni metal üretimi için gerekli enerji kullanımını düşürür
Hastanelerin karbon ayak izini azaltır
Çevre mevzuatına uygun bertaraf sağlar

Geri dönüşüm yapılmayan MR cihazları doğa için büyük risk oluşturur.

Hastaneler İçin MR Hurda Yönetimi Rehberi

Bir hastane veya görüntüleme merkezi MR sökümü yaptırırken mutlaka şu noktalara dikkat etmelidir:

Lisanslı geri dönüşüm firmaları ile çalışılmalı
Kriyojenik süreçler profesyonel ekip tarafından yürütülmeli
Atık taşıma formu (ATF) hazırlanmalı
Elektronik atık mevzuatına uyulmalı
Radyasyon içermeyen cihaz olduğu için uygun genel tıbbi cihaz kategorisinde değerlendirilmeli
Söküm sırasında güvenlik önlemleri alınmalı
Cihazın tüm parçaları belgeli şekilde taşınmalı

Bu işlemler hem yasal zorunluluktur hem de güvenlik açısından zorunludur.

MR Cihazı Hurdaları Hem Çevre Hem Ekonomi İçin Büyük Bir Kazanımdır

Manyetik Rezonans Görüntüleme sistemleri, tıbbın en yüksek teknoloji ürünlerinden biridir. Kullanım ömrünü doldurduğunda geri dönüşüm süreçleri sayesinde:

Değerli metaller geri kazanılır
Binlerce kilogram metal doğaya karışmaz
Helyum kayıpları önlenir
Ekonomiye ciddi katkı sağlanır
Elektronik atık miktarı azalır
Sürdürülebilir geri dönüşüm anlayışı desteklenir

MR cihazlarının profesyonel geri dönüşümü, hem çevresel hem ekonomik açıdan son derece önemlidir.