POS Cihazı Anakart Hurdaları : Dijital ekonominin hızla büyümesi, ödeme sistemlerini de büyük ölçüde dönüştürmüştür. Özellikle marketlerde, restoranlarda, eczanelerde ve birçok hizmet noktasında sıkça karşılaştığımız POS (Point of Sale) cihazları, dijital ödeme altyapısının en önemli donanım bileşenlerinden biridir. Ancak bu cihazların da bir ömrü vardır. Kullanım ömrü dolan POS cihazları, özellikle içerdikleri anakartlar nedeniyle önemli miktarda elektronik atık oluşturur.
POS Cihazı Nedir?
POS cihazı, satış noktalarında ödeme işlemlerinin gerçekleştirilmesini sağlayan elektronik donanımlardır. Bu cihazlar, kredi kartı, banka kartı ya da temassız ödeme gibi dijital işlemleri kaydetmek, doğrulamak ve işlem tamamlandığında veri aktarımını sağlamak amacıyla kullanılır.
Bileşenleri
- Mikrodenetleyici tabanlı POS Cihazı Anakart Hurdaları
- Tuş takımı
- Ekran (LCD/LED)
- Termal yazıcı
- Manyetik şerit ve çip okuyucu
- NFC ve kablosuz bağlantı modülleri (WiFi, GSM)
POS Cihazı Anakartlarının Özellikleri
POS cihazı anakartları, gömülü sistem mimarisiyle çalışır ve genellikle ARM tabanlı işlemciler barındırır. Bu kartlarda aşağıdaki bileşenler bulunur:
- İşlemci (SoC)
- RAM ve NAND/Flash bellek
- PCB (POS Cihazı Anakart Hurdaları)
- GPIO bağlantı noktaları
- RF bileşenleri
Üretim Malzemeleri
- Altın (bağlantı pinlerinde)
- Gümüş (lehim ve sinyal yollarında)
- Bakır (devre iz yolları)
- Kalay (lehim alaşımı)
- Nikel (EMI kalkanlamada)
- Plastik reçine (PCB tabanı)
POS Cihazı Anakartlarının Hurdalaya ayrılma süreci
1. Fiziksel Bozulma
- Aşırı ısınma sonucu devre yanıkları
- Elektriksel arıza ve statik hasarlar
2. Yazılım Uyumsuzluğu
- Eski işletim sistemlerinin güncellenememesi
- Güvenlik açıkları
3. Donanım Eskimesi
- İşlemci gücünün yetersiz kalması
- Yeni bağlantı protokollerine uyumsuzluk (ör. 5G, NFC 2.0)
4. Lojistik ve Bakım Maliyeti
- Yeni cihazlarla değişim daha ekonomik hale gelir
Geri Dönüşüm Süreci
1. Toplama
- Bankalar, zincir marketler, POS tedarikçileri aracılığıyla toplama
- Belediyeler ve e-atık lisanslı firmalar
2. Söküm
- Cihazın dış kabının çıkarılması
- Termal yazıcı, ekran ve bataryanın ayrılması
- POS Cihazı Anakart Hurdaları nın kasadan çıkarılması
3. Fiziksel Ayırma
- Manyetik ve eddy current (foucault akımı) ayırıcılar
- El ile ayrıştırma ve sınıflandırma
4. Kimyasal İşlem
- Asitli çözücüler ile altın ve gümüş çıkarımı
- Elektrolitik geri kazanım
5. Biyolojik Geri Kazanım (Yeni Yöntemler)
- Mikroorganizma ile altın ayrımı (bioleaching)
- Çevre dostu ve düşük maliyetli çözümler
POS Anakartlarında Bulunan Değerli Materyaller
| Materyal | Kullanım Alanı | |
|---|---|---|
| Altın | Pin ve mikroçip bağlantıları | |
| Gümüş | Lehimlerde ve devre bağlantılarında | |
| Bakır | Devre yolları ve bağlantı uçları | |
| Nikel | EMI kalkanlama | |
| Plastik | Kart tabanı, kablolar |
Türkiye’de POS Anakart Geri Dönüşümünün Durumu
Mevzuat ve Lisanslama
- Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bağlı lisanslı e-atık firmaları
- Elektronik Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Faaliyet Gösteren Kurumlar
- POS üreticileriyle anlaşmalı firmalar
- Belediyelerle entegre çalışan e-atık tesisleri
- Sosyal girişimler ve kooperatifler
Zorluklar
- Veri güvenliği nedeniyle firmaların atık cihazları doğrudan imha etmesi
- Uygun söküm ve ayrıştırma altyapısının az olması
Ekonomik ve Çevresel Katkılar
Ekonomik Faydalar
- Geri kazanılan metallerden yerli sanayi için hammadde temini
- Dışa bağımlılığın azaltılması
- E-atık sektöründe istihdam yaratımı
Çevresel Faydalar
- Zehirli gazların doğaya salınımının engellenmesi
- Toprak ve yer altı suyunun korunması
- Enerji tasarrufu (örneğin: altın madenciliğine kıyasla %90 daha az enerji)
Yeniden Kullanım Alternatifleri
1. Parça Yeniden Kullanımı
- Ekran, batarya, yazıcı modül gibi bileşenlerin başka cihazlarda değerlendirilmesi
2. Eğitim Amaçlı Kullanım
- Teknik liseler ve üniversitelerde lehim ve gömülü sistem eğitimi
3. Sanat ve Dekorasyon
- Eski anakartlardan yapılan saat, tablo, mücevher tasarımları
Bilinçlendirme ve Teşvik
Kurumsal Sorumluluk
- Bankaların e-atık yönetimi raporları
- Zincir mağazaların sosyal sorumluluk projeleri
Tüketici Teşviki
- POS cihazı iadesi karşılığı indirim
- Geri dönüşüm kampanyaları
Devlet Destekleri
- Geri dönüşüm yatırımları için teşvik kredileri
- Atık toplama merkezlerine fon desteği
Uluslararası Uygulamalar
Avrupa
- WEEE Direktifi ile POS cihazları e-atık sınıfında
- Almanya, Hollanda, İsveç gibi ülkelerde %85+ geri kazanım oranı
Amerika
- EPA onaylı e-atık tesisleri
- Cihaz başına karbon ayak izi hesaplaması zorunluluğu
Asya
- Çin ve Hindistan’da POS kart geri dönüşümü bir sektör haline gelmiştir
- Japonya’da POS anakartlarından kazanılan altın olimpiyat madalyalarında kullanılmıştır
Gelecek Perspektifi
Akıllı Geri Dönüşüm Sistemleri
- Yapay zeka ile malzeme ayrımı
- Otomatik veri silme ve fiziksel yok etme sistemleri
Sürdürülebilir Tasarım
- Modüler POS cihazları
- Kolay sökülebilir ve az bileşenli anakart tasarımları
POS Cihazı Anakart Hurdaları, dijital ticaretin bel kemiği olsalar da, kullanım ömrü sonunda ciddi bir elektronik atık potansiyeline sahiptirler. Özellikle anakartlarında bulunan değerli metaller hem çevresel hem de ekonomik açıdan geri dönüştürülmeyi hak eder. Türkiye’nin bu alandaki potansiyelini değerlendirmesi, sadece doğal kaynakların korunmasına değil aynı zamanda yeni bir ekonomik değer zincirinin oluşturulmasına da katkı sağlayacaktır.
