VESA Bilgisayar Kartı Hurdaları : 1980’li yılların sonlarında bilgisayar grafik sistemlerinin daha gelişmiş hale getirilmesi amacıyla geliştirilen VESA (Video Electronics Standards Association) kartları, özellikle VLB (VESA Local Bus) standardı ile tanınır. Bu kartlar, grafik işleme performansını artırmak amacıyla ISA arabirimine göre daha hızlı veri yolları sunarak, o dönemde grafik kartlarında çığır açmıştır. Ancak teknolojik ilerlemelerle birlikte yerini PCI ve sonrasında PCIe arabirimlerine bırakan VESA kartlar artık kullanımdan kalkmış durumdadır ve elektronik atık (e-atık) sınıfına girmiştir.
VESA Kart Nedir?
VESA kart, özellikle VLB (VESA Local Bus) standardında geliştirilen, genellikle ekran kartı olarak kullanılan ve anakart üzerinde daha yüksek bant genişliği sunmayı hedefleyen genişleme kartıdır. VESA Local Bus, özellikle 486 işlemcili bilgisayarlarda kullanılmıştır.
Teknik Özellikler
- Veri Yolu Genişliği: 32-bit
- Saat Hızı: 33 MHz’e kadar
- Desteklenen İşlemci: Özellikle 486 serisi
- Fiziksel Özellikler: ISA slotunun hemen ardından gelen ek bir bağlantı parçası ile çalışır
VESA Bilgisayar Kartı Hurdaları nın ortaya çıkma sebebi
1. Teknolojik Eskime
VESA Bilgisayar Kartı Hurdaları, PCI’nin gelişi ile hızla demode oldu. VLB’nin sadece belirli anakartlarla uyumlu olması ve sınırlı ölçeklenebilirliği, yerini daha esnek sistemlere bırakmasına neden olmuştur.
2. Donanım Uyumsuzluğu
Modern anakartlar VESA yuvalarını desteklemez. Günümüzde kullanılan PCIe sistemler ile kıyaslandığında çok daha az performans sunar.
3. Fiziksel Bozulma
- PCB yüzeyinde oksidasyon
- Lehim noktalarında çatlaklar
- Kondansatör patlamaları
4. Yazılımsal Desteğin Kalkması
Modern işletim sistemleri ve BIOS’lar, VESA standardını desteklememektedir.
VESA Kartlarında Bulunan Geri Kazanılabilir Materyaller
VESA Kartı Hurdaları elektronik kart hurdaları yani anakart hurdaları olarak elektronik atık sınıflandırmasına giren atıklardır.
1. Altın
- Slot bağlantı pinlerinde
- Mikroçip bağlantılarında
2. Gümüş
- Lehim bileşenlerinde
- Çip bağlantı hatlarında
3. Bakır
- PCB iz yolları ve iç katmanlar
- Bağlantı hatları
4. Kalay
- Lehim birleşimlerinde
5. Alüminyum
- Bazı ısı dağıtıcı bileşenlerde
6. Plastik ve Kompozit Reçine
- PCB yüzeyinde ve kart konnektörlerinde
Geri Dönüşüm Süreci
1. Toplama ve Söküm
- Eski bilgisayarların parçalanması
- Kullanılabilir parçaların ayrılması (eski donanım koleksiyonerleri için)
2. Parçalama ve Ayırma
- Mekanik kırma sistemleri
- Manyetik ayırıcılar ile demir dışı metallerin ayrılması
3. Termal İşlem
- Organik bileşenlerin ayrıştırılması
- Gaz arıtma sistemleri ile çevresel emisyon kontrolü
4. Kimyasal Ekstraksiyon
- Asidik çözücülerle değerli metallerin ayrıştırılması
- Elektrolitik yöntemlerle altın ve gümüşün kazanımı
5. Biyolojik Geri Kazanım
- Biyoliz yoluyla (bakteri/mikroorganizma) metal ayrımı
- Düşük maliyetli, çevre dostu çözümler
Türkiye’de VESA Kart Geri Dönüşümünün Durumu
Yasal Düzenlemeler
- Elektronik Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
- Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Faaliyet Gösteren Kuruluşlar
- TÜMAKÜDER onaylı e-atık lisanslı tesisler
- Belediyelere ait toplama merkezleri
- Geri dönüşüm kooperatifleri
Akademik ve Sivil Katılım
- Üniversitelerde e-atık geri dönüşüm projeleri
- Sosyal sorumluluk kampanyaları
Çevresel Kazanımlar
1. Atık Yönetimi
- VESA Bilgisayar Kartı Hurdaları Elektronik atıklar olarak doğru şekilde yönetilerek doğaya karışması önlenir
2. Enerji Tasarrufu
- Madenlerden çıkarılan cevhere kıyasla %85’e varan enerji tasarrufu
3. Sıfır Atık Uygulamaları
- Devlet ve özel sektörün sıfır atık hedeflerine destek sağlar
Yeniden Kullanım ve Alternatif Dönüşüm
1. Retro Bilgisayar Toplama
- Koleksiyon amaçlı kullanım
- Bilgisayar tarihçiliği için kaynak oluşturur
2. Sanatsal ve Dekoratif Amaçlar
- Geri dönüştürülmüş kartlardan takı, tablo, süs eşyaları
3. Eğitim Amaçlı Kullanım
- Elektronik öğrenim setlerinde kullanım
- Teknik okullarda lehim ve PCB eğitimi
Bilinçlendirme Faaliyetleri
Eğitim ve Kampanyalar
- Okullarda e-atık eğitimi
- Belediyelerle işbirliği içinde toplama programları
Ödüllü Programlar
- Kart teslimi karşılığı ödül veya fidan bağışı
- Sertifikalı geri dönüşüm projeleri
Geleceğe Yönelik Stratejiler
Ulusal Envanter Oluşturulması
- Kullanılmayan eski teknoloji donanımın haritalandırılması
Teşvikler
- Geri dönüşüm yapan firmalara vergi avantajı
- Bireysel e-atık teslimine teşvik ödemesi
AR-GE Destekleri
- Biyolojik geri dönüşüm tekniklerinin geliştirilmesi
VESA Bilgisayar Kartı Hurdaları, teknolojik olarak geçmişte kalmış olabilir; ancak içerdiği değerli materyaller, sürdürülebilir atık yönetimi politikaları açısından büyük önem taşır. Doğru geri dönüşüm süreçleri ile hem çevre korunur hem de ülke ekonomisine ciddi katkılar sağlanabilir. Eski teknolojiyi çöp yerine kaynak olarak görmek, geleceğe yapılacak en değerli yatırımlardan biridir.
