Baskılı Devre Kartı Hurdaları :Teknolojik ürünlerin kalbi sayılabilecek baskılı devre kartları (PCB – Printed Circuit Board), günümüzde neredeyse her elektronik cihazın içinde yer alır. Bilgisayarlardan cep telefonlarına, televizyonlardan ağ ekipmanlarına kadar sayısız cihazın çalışmasını sağlayan bu kartlar, teknolojik gelişmeler nedeniyle hızla hurdaya ayrılmakta ve elektronik atık (e-atık) kategorisinde önemli bir paya sahip olmaktadır. Bu nedenle, “Baskılı devre kartı hurdaları ve geri dönüşümü”, sürdürülebilirlik, çevre koruma ve ekonomik değer açısından büyük önem taşır.
Baskılı Devre Kartı (PCB) Nedir?
Baskılı devre kartı, elektronik bileşenleri mekanik olarak destekleyen ve bunlar arasında elektriksel bağlantı sağlayan yalıtkan malzeme üzerine basılmış devre yollarından oluşan bir karttır. Modern elektroniklerin temel yapı taşıdır.
Temel Katmanları
- Alt tabaka (substrat): Genellikle cam elyaf (FR4) ya da epoksi reçineden oluşur.
- Bakır tabaka: Elektrik iletkenliğini sağlar.
- Lehim maskesi: Bakır yolları koruyan izole tabakadır.
- İpek baskı katmanı: Bileşen konumlarını gösteren yazıların yer aldığı üst tabakadır.
Bu katmanların bir araya gelmesiyle oluşan baskılı devre kartları, içerdikleri materyallerle hem teknolojik hem de geri dönüşüm açısından dikkat çeker.
PCB’lerin Hurdaya Ayrılma Nedenleri
Her teknolojik ürün gibi PCB’ler de belli bir kullanım ömrüne sahiptir. Aşağıdaki nedenlerle hurdaya ayrılırlar:
1. Cihaz Arızaları
Kapanmayan, çalışmayan veya kısa devre yapan cihazlarda PCB bozulmaları sık görülür.
2. Güncellenen Teknolojiler
Yeni nesil cihazlara geçildikçe eski kartlar atıl hale gelir.
3. Üretim Hataları
Seri üretim esnasında hatalı çıkan PCB’ler de doğrudan hurdaya ayrılır.
4. Geri Kazanım için Bilinçli Söküm
Bazı firmalar, artık kullanılmayan ürünleri parçalayarak kartları geri dönüşüm sürecine kazandırır.
PCB Hurdaları Hangi Değerli Malzemeleri İçerir?
PCB hurdaları, içerdikleri değerli materyaller sayesinde geri dönüşümde büyük bir ekonomik potansiyele sahiptir.
1. Altın (Au)
En değerli materyaldir. Bağlantı noktalarında ve entegre devrelerde kullanılır.
2. Bakır (Cu)
Tüm devre yollarında iletken olarak yer alır. En yaygın bulunan metaldir.
3. Gümüş (Ag)
Bazı hassas bölgelerde sinyal iletiminde kullanılır.
4. Paladyum (Pd)
Yüksek kaliteli kartlarda yer alan değerli bir metaldir.
5. Kalay, Kurşun ve Nikel
Lehimleme işlemlerinde kullanılır.
6. Plastik ve Reçine
Kartın yapısal bütünlüğünü sağlar.
Bu materyaller, çevreye zarar vermeden yeniden kazanıldığında hem ekonomik hem de ekolojik fayda sağlar.
PCB Hurdalarının Geri Dönüşüm Süreci
Geri dönüşüm süreci karmaşık, ancak belirli aşamalardan oluşur. İşlem hem mekanik hem de kimyasal yöntemleri içerebilir.
1. Toplama ve Sınıflandırma
Kartlar, cihazlardan sökülerek türlerine göre ayrılır. Endüstriyel, tüketici elektroniği, medikal vb.
2. Mekanik Ayıklama
PCB’ler önce fiziksel olarak küçük parçalara ayrılır. Metal ayrıştırıcılar, öğütücüler kullanılır.
3. Termal İşlem (Pirometalurji)
Yüksek sıcaklıkta yakma ile metaller ayrıştırılır. Ancak bu yöntem çevreye zararlı olabilir.
4. Kimyasal İşlem (Hidrometalurji)
Asit banyolarında çözünen metaller, filtrelenerek geri kazanılır. Altın ve paladyum gibi metaller bu yöntemle yüksek verimle elde edilir.
5. Elektrokimyasal Yöntemler
Metaller çözeltiden elektroanaliz ile ayrılır. Özellikle altın ve bakır için tercih edilir.
6. Plastik ve Reçine Bertarafı
Geri dönüşmeyen reçineler genellikle çimento fabrikalarında yardımcı yakıt olarak kullanılabilir.
Geri Dönüşümün Çevresel Yararları
PCB hurdalarının geri dönüştürülmesi, çevresel sürdürülebilirlik açısından oldukça önemlidir.
1. Doğal Kaynakların Korunması
Altın, bakır gibi elementler geri kazanılarak doğal madenlere olan bağımlılık azaltılır.
2. Toprak ve Su Kirliliğinin Önlenmesi
Atık kartların rastgele doğaya atılması; civa, kurşun ve diğer zehirli metallerin toprağa karışmasına neden olur.
3. Hava Kirliliği Riskinin Azalması
Yanlış yakma işlemleri zehirli gazlara yol açar. Doğru geri dönüşüm, bu riskleri ortadan kaldırır.
Türkiye’de PCB Geri Dönüşüm Uygulamaları
Türkiye’de elektronik atıklar ın toplanması ve geri dönüştürülmesi, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın denetiminde yapılır. “Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği” çerçevesinde PCB içeren ürünler kontrol altındadır.
Öne Çıkan Tesisler ve Uygulamalar
- Lisanslı Geri Kazanım Tesisleri: Atık ayrıştırma, metal geri kazanımı ve bertaraf işlemleri yaparlar.
- Belediye Toplama Noktaları: E-atık toplama kutuları sayesinde bireyler de katkı sağlar.
- Atık Getirme Merkezleri: İlçe belediyeleri tarafından kurulan merkezlerde ücretsiz teslim imkânı sunulmaktadır.
Eğitim ve Farkındalık Kampanyaları
Okullarda, kamu kurumlarında ve sanayi bölgelerinde e-atık toplama kampanyaları ile toplum bilinci artırılmaktadır.
Ekonomik Kazanımlar
1. Değerli Metal Kazanımı
Bir ton PCB hurdasından 250 gram kadar altın, birkaç kilo bakır ve gümüş çıkarılabilir.
2. İthalatın Azaltılması
Hammaddenin geri kazanılması, dışa bağımlılığı azaltır ve ülke ekonomisine katkı sağlar.
3. İstihdam Olanakları
Geri dönüşüm sektörü, mühendislikten işçiliğe birçok alanda istihdam yaratır.
4. İkinci El Kart Piyasası
Bazı kartlar, çalışır durumdaysa yeniden kullanılabilir veya onarılarak satılabilir.
Zorluklar ve Riskler
PCB geri dönüşümünde bazı risk ve zorluklar da söz konusudur:
- Kimyasal işleme bağlı sağlık riski
- Yetersiz tesis sayısı ve donanım
- Kaynağında ayrıştırma eksikliği
- Kayıt dışı atık toplama ve merdiven altı işlemler
Bu sorunların önüne geçmek için devlet politikalarının, halk eğitiminin ve sektör denetimlerinin artırılması gerekmektedir.
Geleceğe Yönelik Gelişmeler
1. Otomatik Ayrıştırma Teknolojileri
Yapay zekâ destekli robotik sistemlerle daha verimli ve hızlı ayrıştırma yapılabilecek.
2. Yeşil Kimya Yaklaşımları
Çevre dostu kimyasallarla metal çıkarımı hedefleniyor.
3. Çevreci Kart Tasarımı
Yeni PCB’lerde daha az toksik madde kullanılarak geri dönüşüm süreci kolaylaştırılacak.
Baskılı devre kartı hurdaları ve geri dönüşümü, hem çevre sağlığı hem de ekonomik sürdürülebilirlik açısından son derece kritik bir konudur. Bu kartlar sadece birer atık değil, geri kazanıldıklarında büyük birer kaynak haline gelebilirler. Doğru yöntemlerle yapılan geri dönüşüm, doğal kaynakların korunmasına, çevre kirliliğinin önlenmesine ve ekonomik kalkınmaya katkı sağlar.
Bireylerin bilinçli tüketimi, kurumların sorumlu e-atık yönetimi ve devletin teşvikleri sayesinde Türkiye’de bu alanda önemli adımlar atılabilir. Unutulmamalıdır ki her atık, doğru ele alındığında bir değere dönüşür.
