Tomografi Cihazı Hurdaları : Tıp dünyasında görüntüleme teknolojileri, hastalıkların erken tanısı ve doğru tedavi planlaması açısından hayati öneme sahiptir. Bu teknolojiler arasında Bilgisayarlı Tomografi (BT) cihazları, insan vücudunun kesitsel görüntülerini yüksek çözünürlükte sunarak tıpta devrim yaratmıştır. Ancak her ileri teknoloji ürününde olduğu gibi, tomografi cihazlarının da belirli bir ekonomik ve teknik ömrü vardır. Kullanım süresini tamamlayan, arızalanan veya teknolojik olarak güncelliğini yitiren cihazlar, tomografi cihazı hurdaları olarak sınıflandırılır.
Tomografi cihazları, yapıları gereği karmaşık, büyük hacimli ve yüksek maliyetli sistemlerdir. İçlerinde elektronik kartlar, ağır metaller, bakır sargılar, radyasyon bileşenleri, yüksek voltaj jeneratörleri gibi unsurlar bulunur. Bu nedenle, sıradan elektronik atıklarla aynı yöntemlerle bertaraf edilmeleri çevre ve insan sağlığı açısından büyük risk taşır.
Bu makalede; tomografi cihazı hurdalarının tanımı, içerdiği maddeler, geri dönüşüm süreçleri, çevresel etkiler, yasal zorunluluklar ve sürdürülebilirlik açısından önemi ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Tomografi Cihazlarının Yapısı ve Bileşenleri
Bilgisayarlı tomografi cihazları, X-ışını teknolojisini ve bilgisayar tabanlı görüntü işleme sistemlerini birleştirir. Bu cihazlar vücudu farklı açılardan tarayarak üç boyutlu bir görüntü oluşturur.
Bir BT cihazı genel olarak şu bölümlerden oluşur:
- Gantry Ünitesi: X-ışını tüpü ve dedektörlerin döndüğü büyük halka şeklindeki yapıdır.
- Hasta Masası: Motorlu mekanizmayla gantri içine hareket eden platformdur.
- Kontrol Konsolu: Operatörün çekim parametrelerini ayarladığı bilgisayar sistemi.
- Yüksek Voltaj Jeneratörü: X-ışını tüpüne enerji sağlar.
- Soğutma Sistemi: Isıyı kontrol altında tutar.
- Veri İşleme Ünitesi: Görüntüleri sayısallaştırır, işler ve kaydeder.
- Kurşunlu Koruma Panelleri: Radyasyonun dışarıya sızmasını engeller.
Bu bileşenlerin her biri, metal, plastik, seramik, elektronik devreler ve radyasyonla ilişkili bileşenlerden oluşur. Dolayısıyla hurdaya ayrıldıklarında karmaşık bir atık profili oluştururlar.
Tomografi Cihazı Hurdası Nedir?
Tomografi cihazı hurdası, kullanım ömrünü tamamlamış veya teknik olarak işlevini yitirmiş bilgisayarlı tomografi sistemlerini ifade eder. Bu cihazlar, hem elektronik atık (e-atık) hem de radyasyon içeren tıbbi atık kategorisindedir.
Hurda statüsüne girme nedenleri:
- Teknolojik eskime (yeni nesil BT sistemlerinin piyasaya çıkması),
- Yedek parça temin zorluğu,
- Ciddi arızalar ve onarım maliyeti,
- Kalibrasyon sorunları,
- Lisans veya kullanım izni süresinin dolması.
Tomografi cihazı hurdaları, sıradan hurdacılar tarafından değil, lisanslı medikal atık geri dönüşüm tesisleri tarafından işlenmelidir. Aksi halde hem çevre hem çalışan sağlığı ciddi tehlikeye girer.
Tomografi Cihazlarının İçerdiği Maddeler
1. Değerli Metaller
- Bakır: Kablo sargılarında, güç ünitelerinde.
- Alüminyum: Kasalarda ve taşıyıcı sistemlerde.
- Altın ve Gümüş: Devre kartlarında iletken olarak.
- Platin: Sensörlerde ve yüksek ısıya dayanıklı bileşenlerde.
2. Ağır Metaller
- Kurşun: Radyasyon kalkanı olarak kullanılır.
- Kadmiyum, Cıva, Nikel: Elektronik bileşenlerde.
- Bizmut ve Tungsten: Radyasyon soğurma özelliği nedeniyle tüp çevresinde bulunabilir.
3. Plastik ve Kompozitler
- PVC ve ABS: Cihaz gövdesinde ve kablolarda.
- Polikarbonat: Ekran ve panel koruyucularında.
4. Elektronik ve Manyetik Bileşenler
- Transformatörler, güç kaynakları, manyetik motorlar ve sensörler.
5. Radyasyonla İlişkili Parçalar
- X-ışını tüpleri ve detektörler düşük düzeyde radyoaktif kalıntı içerebilir.
Neden Tomografi Cihazı Geri Dönüşümü Gereklidir?
1. Çevre Güvenliği
Tomografi cihazlarının içinde yer alan kurşun, cıva ve kadmiyum gibi metaller doğaya karıştığında toprak ve su kirliliği yaratır. Ayrıca bazı bileşenlerin radyasyon sızıntısı riski vardır.
2. İnsan Sağlığını Korumak
Yanlış bertaraf edilen tomografi hurdaları, radyasyonlu parçalar nedeniyle çalışanlar ve toplum için tehdit oluşturur.
3. Ekonomik Değer
Cihazların içinde bulunan değerli metaller geri kazanıldığında, ülke ekonomisine yeni hammadde kaynağı kazandırılır.
4. Enerji Tasarrufu
Geri dönüştürülmüş metallerin işlenmesi, madenden çıkarılan metal üretimine göre %70’e kadar enerji tasarrufu sağlar.
5. Yasal Zorunluluk
Türkiye’de yürürlükte olan AEEE (Atık Elektrikli ve Elektronik Ekipman) Yönetmeliği ve Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği, bu cihazların lisanslı tesislerde işlenmesini zorunlu kılar.
Tomografi Cihazı Geri Dönüşüm Süreci
Tomografi cihazlarının geri dönüşümü karmaşık, kontrollü ve uzmanlık gerektiren bir süreçtir.
1. Cihazın Sökülmesi ve Taşınması
Hastaneden hurdaya ayrılan cihaz, yetkili söküm ekipleri tarafından demonte edilir. Radyasyon güvenliği önlemleri alınır, kurşunlu parçalar koruyucu ambalajla kaplanır.
2. Sterilizasyon
Cihazın hasta temaslı bölümleri biyolojik sterilizasyon işlemine tabi tutulur. Böylece enfeksiyon riski ortadan kaldırılır.
3. Tehlikeli Parçaların İzolasyonu
Röntgen tüpleri, dedektörler ve yüksek voltaj üniteleri özel olarak ayrılır. Radyoaktif bileşenler izinli atık depolama tesislerine gönderilir.
4. Elle Söküm
Uzman teknisyenler tarafından cihaz parça parça ayrıştırılır:
- Elektronik kartlar,
- Kablolar,
- Mekanik parçalar,
- Plastik aksamlar,
- Metal iskelet.
5. Mekanik Ayırma
Sökülen parçalar kırıcı makinelerde ufalanır. Manyetik ayırıcılar demir ve çeliği toplar; elektrostatik ayırma sistemleri alüminyum, bakır ve plastikleri sınıflandırır.
6. Metal Geri Kazanımı
Bakır, alüminyum, altın ve gümüş kimyasal veya elektrolitik yöntemlerle saflaştırılır.
7. Plastik Geri Dönüşümü
Plastikler granül haline getirilir; yeniden üretimde kullanılabilir hale gelir.
8. Cam ve Seramiklerin İşlenmesi
Dedektörlerde ve tüplerde bulunan cam bileşenler eritilerek yeni cam ürünlerde kullanılır.
9. Radyasyon Ölçümü
Tüm süreç boyunca radyasyon ölçüm cihazları ile sürekli kontrol yapılır. Güvenlik sınırını aşan parçalar özel bertaraf merkezlerine gönderilir.
Türkiye’de Mevzuat ve Standartlar
1. AEEE Yönetmeliği
Elektrikli ve elektronik ekipman atıklarının çevreye zarar vermeden geri kazanımını düzenler. Tomografi cihazları bu kapsamdadır.
2. Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği
Radyasyon kaynaklı cihazların sökümü, taşınması ve imhası süreçlerinde uygulanacak güvenlik standartlarını belirler.
3. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Hastane kaynaklı atıkların ayrıştırılması ve taşınması süreçlerini düzenler.
4. Çevre Kanunu (2872)
Atıkların doğaya zarar vermeden bertaraf edilmesini zorunlu kılar.
5. Uluslararası Standartlar
Tomografi cihazlarının geri dönüşümünde IEC ve ISO standartları gözetilir.
Ekonomik ve Çevresel Katkılar
Ekonomik Faydalar
- Geri kazanılan metaller sanayiye hammadde olarak döner.
- Yerli geri dönüşüm sektörü gelişir, istihdam artar.
- Enerji tasarrufu sağlanır.
- Sağlık kurumları hurda satışından gelir elde eder.
Çevresel Faydalar
- Toprak, hava ve su kirliliği azalır.
- Radyoaktif sızıntı riski ortadan kalkar.
- Karbon emisyonu düşer.
- Doğal kaynak tüketimi azalır.
Tomografi Cihazı Geri Dönüşümünde Zorluklar
- Yüksek Teknik Karmaşıklık: Her cihaz farklı model ve bileşenlere sahiptir.
- Radyasyon Riski: Özellikle eski cihazlarda kalıntı radyasyon ölçülebilir.
- Taşıma ve Söküm Maliyetleri: Büyük hacimli ve ağır sistemlerdir.
- Lisans Zorunlulukları: Her aşama yasal izin gerektirir.
- Farkındalık Eksikliği: Bazı sağlık kurumları geri dönüşüm prosedürlerini bilmemektedir.
Yeni Teknolojiler ve Sürdürülebilir Yaklaşımlar
1. Robotik Söküm Sistemleri
Radyasyonlu parçaların insan teması olmadan ayrıştırılmasını sağlar.
2. Akıllı Ayırma Teknolojileri
Optik ve manyetik sensörler, malzemeleri kimyasal özelliklerine göre sınıflandırır.
3. Yeşil Kimya Yöntemleri
Ağır metallerin geri kazanımında çevre dostu çözücüler kullanılır.
4. IoT ve Veri Takibi
Cihazlar QR kod veya RFID sistemiyle izlenir; sökümden bertarafa kadar dijital kayıt tutulur.
5. Döngüsel Ekonomi Uygulamaları
Geri dönüştürülmüş materyaller, yeni medikal cihazların üretiminde kullanılarak kaynak döngüsü sağlanır.
Sağlık Kurumları İçin Öneriler
- Hurdaya ayrılacak cihazlar için envanter listesi oluşturun.
- Cihaz sökümü sırasında radyasyon güvenliği uzmanı bulundurun.
- Geri dönüşüm süreci için lisanslı tesislerle çalışın.
- Geri dönüşüm belgelerini arşivleyin; denetimlerde sunulabilir.
- Personelinize e-atık farkındalığı eğitimi verin.
- Kullanılabilir durumda olan eski cihazları ihtiyaç sahibi sağlık merkezlerine bağışlayın.
Bireylere ve Topluma Yönelik Öneriler
Ev tipi medikal cihazların (örneğin taşınabilir BT üniteleri veya küçük tarama cihazları) sayısı artmaktadır. Bu cihazlar da küçük ölçekli elektronik atık oluşturur.
- Evsel atıkla karıştırmayın.
- Belediyelerin e-atık toplama merkezlerine teslim edin.
- Pillerini ayrı biriktirin.
- Cihazı sökerken eldiven ve maske kullanın.
Toplumda e-atık bilinci arttıkça çevreye duyarlı dönüşüm süreçleri yaygınlaşacaktır.
Sürdürülebilir Gelecek İçin Geri Dönüşümün Rolü
Günümüzde tıbbi cihazlar, yüksek teknolojiyle üretiliyor. Ancak bu gelişim, beraberinde büyük miktarda elektronik atık oluşumunu getiriyor. Tomografi cihazı hurdalarının doğru şekilde yönetilmesi, sürdürülebilir bir sağlık sisteminin vazgeçilmez bir parçasıdır.
Gelecekte:
- Üreticiler geri dönüştürülebilir malzemeleri tercih edecek,
- Cihaz tasarımları söküme uygun hale getirilecek,
- Geri dönüşüm zinciri dijitalleşecek,
- Hastaneler çevre yönetimi performansına göre değerlendirilecektir.
Bu gelişmeler, hem çevre dostu hem de ekonomik olarak verimli bir sağlık sektörü oluşturacaktır.
onuç
Tomografi cihazı hurdaları, içerdiği elektronik bileşenler, değerli metaller ve radyasyonla ilişkili parçalar nedeniyle özel işlem gerektiren atıklar arasındadır. Doğru geri dönüşüm yöntemleriyle bu cihazlar, çevreye zarar vermeden ekonomiye kazandırılabilir.
Lisanslı tesislerde gerçekleştirilen geri dönüşüm süreçleri sayesinde:
- Ağır metal ve radyasyon riskleri ortadan kaldırılır,
- Enerji ve hammadde tasarrufu sağlanır,
- Yeni istihdam alanları yaratılır,
- Sürdürülebilir çevre hedeflerine katkı sağlanır.
