Hurda Elektronik Devre Kartları : Teknolojinin baş döndürücü hızıyla birlikte elektronik cihazlar hayatımıza daha fazla entegre oluyor. Ancak bu gelişmenin ardında göz ardı edilen büyük bir problem yatıyor: elektronik atıklar. Özellikle hurda elektronik devre kartları, hem içerdiği değerli metaller hem de çevresel riskler nedeniyle büyük bir geri dönüşüm potansiyeli taşır.
Elektronik Devre Kartı Nedir?
Elektronik devre kartı (PCB – Printed Circuit Board), bir cihazın içindeki elektriksel bileşenlerin bir arada çalışmasını sağlayan temel yapıdır. Bu kartlar, iletken yollar ve yalıtkan katmanlardan oluşur.
Yaygın Kullanım Alanları
- Bilgisayarlar (anakart, ekran kartı, güç kartı)
- Televizyonlar
- Cep telefonları
- Medikal cihazlar
- Endüstriyel makineler
- Otomotiv elektroniği
- Askeri ekipmanlar
Yapısal Bileşenleri
- Cam elyaflı epoksi veya fenolik levha
- Bakır yollar (Cu)
- Lehim pastaları
- SMT bileşenleri (entegre devreler, dirençler, kondansatörler)
- Konnektör ve terminaller
Bu kartlar hem teknik hem de kimyasal açıdan karmaşık yapılardır ve bu durum geri dönüşüm sürecinin zorluklarını artırır.
Hurda Elektronik Devre Kartlarının Önemi
Değerli Metal İçerikleri
Hurda devre kartları, endüstriyel madenlere alternatif olabilecek miktarda değerli metal barındırır. Altın , Gümüş , Bakır , Paladyum , Platin , Kalay ve bunlara ek olarak türüne göre 10 farklı element içeriği elektronik kart hurdaları içerisinde bulunur ve elektronik atık geri dönüşümü ile azami miktarının geri kazanılarak ekonomiye kazandırılması hedeflenir.
Tehlikeli Maddeler
Bazı kartlar aşağıdaki toksik maddeleri içerebilir:
- Kurşun (Pb)
- Civa (Hg)
- Kadmiyum (Cd)
- Bromlu alev geciktiriciler (BFR)
Bu maddeler doğaya karıştığında kanserojen, nörotoksik ve ekotoksik etkilere yol açabilir.
Geri Dönüşüm Sürecine Genel Bakış
Ön Hazırlık ve Ayırma
İlk aşama, elektronik cihazlardan devre kartlarının sökülmesiyle başlar. Bu kartlar üzerindeki piller, kablolar, ağır soğutucular gibi parçalar manuel olarak ayrılır.
Mekanik Parçalama
- Kartlar endüstriyel öğütücülerde küçük parçalara ayrılır.
- Metal, plastik ve cam elyaf karışımı elde edilir.
Fiziksel Ayırma
- Eleme sistemleri: Boyutlara göre sınıflandırma
- Manyetik ayırma: Demir içeriklerin ayrıştırılması
- Yoğunluk ayırma: Hava, su veya özel sıvılarla metal–plastik ayrımı
Kimyasal ve Hidrometalurjik İşlem
- Asit banyoları (ör: nitrik asit, aqua regia)
- Siyanür liçi (özellikle altın için)
- Elektrokimyasal çökelme
- Solvent ekstraksiyonu
Son Ürünlerin Elde Edilmesi
Geri kazanılan metaller tekrar saflaştırılır:
- Altın ve gümüş: %99,99 saflıkta
- Bakır: Rafine şekilde tel veya levha
- Kalay: Lehim endüstrisine geri döner
Geri Dönüşüm Yöntemleri: Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik
Fiziksel Yöntemler
Avantaj: Ucuz ve basit
Dezavantaj: Metal saflığı düşüktür
Yöntemler: Ezme, elek, hava ayırıcı, titreşimli sistemler
Kimyasal Yöntemler
Avantaj: Yüksek verimlilik
Dezavantaj: Çevreye zarar potansiyeli, kimyasal atık üretimi
Yöntemler: Asit liçi, elektroliz, çözgen ekstraksiyonu
Biyoteknolojik Yöntemler (Bioleaching)
- Bakteriler ve mantarlar kullanılarak metaller çözündürülür.
- Çevre dostudur.
- Verim düşüktür, uzun sürelidir.
Çevresel Etkiler
Atıkların Doğaya Zararları
- Toprak ve su kirliliği
- Hava emisyonları (dioxin, furan)
- Yeraltı sularında ağır metal birikimi
- Gıda zinciri yoluyla canlılara bulaşma
Sera Gazı Emisyonları
Doğrudan gömülen veya yakılan devre kartları, atmosfere CO₂, NOx ve halojenli bileşikler salabilir.
Ekonomik Getiriler ve Türkiye’deki Durum
Geri Dönüşümden Elde Edilen Kazanç
Türkiye’deki Elektronik Atık Sektörü
- 2023 itibariyle yılda ortalama 900.000 ton e-atık üretilmektedir.
- Sadece %10’u lisanslı tesislerde geri dönüştürülmektedir.
- Yüksek kayıt dışılık mevcuttur.
Yasal Düzenlemeler
- Çevre Kanunu
- Elektronik Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
- WEEE Direktifine uyum
Lisanslı Geri Dönüşüm Tesislerinin İşleyişi
Toplama ve Lojistik
- Kurumlarla anlaşmalı toplama merkezleri
- Mobil atık araçları
- Belediyelerin getirme merkezleri
Entegre İşleme Tesisi
- Parçalama bölümü
- Kimyasal analiz laboratuvarı
- Rafine metal üretim hattı
- Tehlikeli atık depolama alanı
Bireyler ve Kurumlar Ne Yapmalı?
Bireylerin Sorumluluğu
- E-atıklarını çöpe atmak yerine yetkili toplama merkezlerine götürmeli
- Ürünlerini uzun ömürlü seçmeli
- Onarım ve yeniden kullanım alışkanlığı geliştirmeli
Kurumsal Yaklaşımlar
- IT envanter yönetimi yapılmalı
- Hurda kartlar düzenli şekilde ayrılmalı
- Lisanslı firmalarla sözleşmeli çalışılmalı
- Kurumsal raporlama ve karbon ayak izi izlenmeli
Gelecek Trendleri
Akıllı Geri Dönüşüm Sistemleri
- AI tabanlı ayrıştırma makineleri
- Optik spektrometre destekli metal algılayıcılar
Yeşil Elektronik Üretimi
- Kurşunsuz lehim
- Geri dönüştürülebilir PCB malzemeleri
- Bioplastik esaslı kartlar
Döngüsel Ekonomi
- Elektronik atıkların kaynak olarak görülmesi
- Üretici sorumluluğu ile geri alım politikaları
- Yeniden üretim ve remanufacturing
Hurda elektronik devre kartları, modern elektronik çağın hem gizli serveti hem de potansiyel çevresel tehdididir. İçerdikleri değerli metallerin geri kazanılması, hem ekonomik hem de ekolojik açıdan büyük fırsatlar sunar. Ancak bunun için hem bireysel farkındalık hem de kurumsal sorumluluk gereklidir. Türkiye’nin ve dünyanın döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde devre kartlarının geri dönüşümü kritik bir rol oynayacaktır. Bu nedenle, hurda kartların çöpe değil, geri dönüşüme giden yolculuğa çıkması, yalnızca kaynak tasarrufu değil, aynı zamanda yaşanabilir bir geleceğin teminatıdır.
